چرا انسان در زیان است
«إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ [عصر/۲] همانا انسان در خسارت است.»
واژه خسر دراین آیه به معنای خسران می باشد. "خسر" (بر وزن عسر) و" خسران" چنان که" راغب" در" مفردات" مى گوید: به معنى کم شدن سرمایه است، گاه به انسان نسبت داده مى شود و مى گویند فلان کس زیان کرد، و گاه به خود عمل نسبت داده مى شود و مى گویند: تجارتش زیان کرد، این واژه غالبا در سرمایه هاى برونى مانند مال و مقام به کار مى رود، و گاه در سرمایه هاى درونى مانند صحت و سلامت و عقل و ایمان و ثواب و این همان است که خداوند متعال به عنوان" خسران مبین" (زیان آشکار) از آن یاد فرموده آنجا که مى گوید: «إِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَ أَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ[زمر/۱۵] همانا زیانکاران (واقعى) کسانى هستند که سرمایه ى وجودى خویش و بستگانشان را در قیامت از کف داده باشند، آگاه باش، این همان زیان آشکار است»
مطابق این آیه انسان، همانند کسى است که سرمایه عظیمى در اختیار داشته باشد، و بى آنکه بخواهد هر روز بخشى از آن سرمایه ها را از او بگیرند، این طبیعت زندگى دنیا است، طبیعت زیان کردن مداوم! یک قلب استعداد معینى براى ضربان دارد، وقتى آن استعداد و توان پایان گرفت قلب خود به خود مى ایستد، بى آنکه عیب و علت و بیمارى در کار باشد، و این در صورتى است که بر اثر بیمارى قبلا از کار نیفتد همچنین سایر دستگاههاى وجودى انسان و سرمایه هاى استعدادهاى مختلف او. در واقع در این آیه خدواند متعال، اشاره به چیزى مى کند که این سوگند مهم براى آن یاد شده است مى فرماید:" به طور مسلم همه انسانها در زیانند" (إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ).
سرمایه هاى وجودى خود را چه بخواهند یا نخواهند از دست مى دهند، ساعات و ایام و ماهها و سالهاى عمر به سرعت مى گذرد، نیروهاى معنوى و مادى تحلیل مى رود، و توان و قدرت کاسته مى شود.
برخی از مفسرین در تفسیر این آیه سخنى نقل مى کند که حاصلش چنین است:
« یکى از بزرگان پیشین مى گوید: معنى این سوره را من از مرد یخ فروشى آموختم، فریاد مى زد و مى گفت: ارحموا من یذوب رأس ماله ارحموا من یذوب رأس ماله:" رحم کنید به کسى که سرمایه اش ذوب مى شود، رحم کنید به کسى که سرمایه اش ذوب مى شود! پیش خود گفتم این است معنى إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ؛ عصر و زمان بر او مى گذرد و عمرش پایان مى گیرد، و ثوابى کسب نمى کند و در این حال زیانکار است»
به هر حال از نظر جهانبینى اسلام دنیا یک بازار تجارت است همانگونه که در حدیثى از امام هادى(ع) على بن محمد النقى مى خوانیم:
«الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون؛[۱] دنیا بازارى است که جمعى در آن سود مى برند و جمع دیگرى زیان»
آیه مورد بحث مى گوید همه در این بازار بزرگ زیان مى کنند مگر یک گروهى که برنامه آنها در آیه بعد بیان شده است.
برای مطالعه بیشتر به تفسیر نمونه ذیل آیه ۲ سوره والعصر مراجعه نمائید.
[۱]. تحف العقول، ترجمه احمد جنتی، ص۱۰۶۴.
